در دنیای امروز، آلودگی پلاستیک به یکی از بزرگترین چالشهای زیستمحیطی تبدیل شده است. پلاستیکها به دلیل مقاومت بالای خود در برابر تجزیه و هزینه تولید پایین، بهطور گسترده در صنایع مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. اما این ویژگیها باعث شدهاند که زبالههای پلاستیکی در محیطزیست باقی مانده و بهصورت پایدار باعث آلودگی خاک، آب و اقیانوسها شوند. در این میان، پلاستیکهای زیستتخریبپذیر به عنوان یک راهکار امیدوارکننده برای کاهش این مشکل مطرح شدهاند.
پلاستیکهای زیستتخریبپذیر چیستند؟
پلاستیکهای زیستتخریبپذیر نوعی از پلاستیکها هستند که به واسطه ترکیبات شیمیایی خاص خود قادر به تجزیه شدن در محیطزیست به مواد غیر سمی مانند آب، دیاکسید کربن و مواد آلی سادهتر میباشند. این نوع پلاستیکها میتوانند توسط میکروارگانیسمها، نور خورشید یا عوامل محیطی دیگر تجزیه شوند و بهجای باقیماندن در محیطزیست برای سالهای طولانی، در مدت زمان کوتاهتری تجزیه میشوند.
انواع پلاستیکهای زیستتخریبپذیر
پلاستیکهای زیستتخریبپذیر به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
- پلاستیکهای مبتنی بر زیستتوده: این نوع پلاستیکها از منابع زیستتوده مانند نشاسته، سلولز، و پروتئینها تولید میشوند. پلیلاکتیکاسید (PLA) و پلیهیدروکسیآلکانواتها (PHA) نمونههایی از این نوع پلاستیکها هستند که از منابع تجدیدپذیر مانند ذرت، نیشکر و روغنهای گیاهی تهیه میشوند.
- پلاستیکهای مبتنی بر پتروشیمی با قابلیت زیستتخریبپذیری: این نوع پلاستیکها از مواد خام پتروشیمی تولید میشوند اما ترکیب شیمیایی آنها به گونهای طراحی شده است که قابلیت تجزیه در محیطزیست را داشته باشند. پلیبوتیلنآدیپات-کو-ترفتالات (PBAT) و پلیبوتیلنسوکسینات (PBS) از این دسته پلاستیکها هستند.
مزایای پلاستیکهای زیستتخریبپذیر
- کاهش آلودگی محیطزیست: پلاستیکهای زیستتخریبپذیر بهطور قابل توجهی زمان تجزیه خود را در محیطزیست کاهش میدهند. این ویژگی باعث میشود تا زبالههای پلاستیکی به سرعت به مواد غیر سمی تجزیه شده و از انباشت آنها در محیط جلوگیری شود.
- کاهش وابستگی به منابع فسیلی: پلاستیکهای زیستتخریبپذیر مبتنی بر زیستتوده از منابع تجدیدپذیر تولید میشوند، که این امر باعث کاهش وابستگی به منابع فسیلی میشود. با توجه به محدودیت منابع فسیلی و نیاز به کاهش تولید گازهای گلخانهای، این موضوع اهمیت زیادی دارد.
- حفظ تنوع زیستی: با کاهش آلودگی پلاستیک در محیطزیست، تنوع زیستی نیز بهبود مییابد. آلودگی پلاستیکی یکی از عوامل اصلی تهدیدکننده حیات دریایی و خاکزی است. با استفاده از پلاستیکهای زیستتخریبپذیر، میتوان از این تهدید کاست.
- پتانسیل برای بازیافت و کمپوست: برخی از پلاستیکهای زیستتخریبپذیر مانند PLA قابلیت بازیافت و تبدیل به کمپوست را دارند. این امر میتواند به مدیریت بهتر زبالهها و کاهش هزینههای مرتبط با دفن زباله کمک کند.
چالشهای پلاستیکهای زیستتخریبپذیر
علیرغم مزایای بیشمار، پلاستیکهای زیستتخریبپذیر با چالشهای متعددی نیز مواجه هستند:
- هزینه تولید بالا: تولید پلاستیکهای زیستتخریبپذیر معمولاً گرانتر از پلاستیکهای سنتی است. این هزینه بالا عمدتاً به دلیل فرآیندهای پیچیده تولید و قیمت بالای مواد اولیه است. این موضوع میتواند مانعی برای پذیرش گستردهتر این نوع پلاستیکها باشد.
- محدودیت در کاربرد: پلاستیکهای زیستتخریبپذیر معمولاً خواص مکانیکی و حرارتی کمتری نسبت به پلاستیکهای سنتی دارند، که ممکن است کاربردهای آنها را محدود کند. برای مثال، PLA در دماهای بالا شکننده میشود و مناسب برای کاربردهایی مانند بستهبندی مواد غذایی گرم نیست.
- نیاز به شرایط خاص برای تجزیه: برخی از پلاستیکهای زیستتخریبپذیر تنها در شرایط خاصی مانند حضور اکسیژن، رطوبت و دمای بالا تجزیه میشوند. این بدان معناست که اگر این پلاستیکها به محیطزیست طبیعی مانند اقیانوسها یا دفنگاههای زباله برسند، ممکن است به سرعت تجزیه نشوند.
- مشکلات در سیستمهای بازیافت: پلاستیکهای زیستتخریبپذیر ممکن است با سیستمهای بازیافت پلاستیکهای سنتی تداخل کنند. اگر این پلاستیکها به طور نادرست با پلاستیکهای غیر زیستتخریبپذیر مخلوط شوند، میتوانند فرآیند بازیافت را مختل کنند و باعث کاهش کیفیت محصولات بازیافتی شوند.
آینده پلاستیکهای زیستتخریبپذیر
با توجه به نیاز روزافزون به راهکارهای پایدار برای مدیریت زبالهها و کاهش آلودگی پلاستیکی، آینده پلاستیکهای زیستتخریبپذیر بسیار امیدوارکننده به نظر میرسد. تحقیقات علمی و نوآوریهای فناوری در این زمینه به سرعت در حال پیشرفت هستند و تلاشهای بیشتری برای بهبود خواص مکانیکی و حرارتی این پلاستیکها و کاهش هزینه تولید آنها صورت میگیرد.
همچنین، افزایش آگاهی عمومی و تقاضا برای محصولات زیستتخریبپذیر، سیاستگذاریهای حمایتی دولتها و قوانین محدودکننده استفاده از پلاستیکهای سنتی میتواند به پذیرش و گسترش بیشتر پلاستیکهای زیستتخریبپذیر کمک کند. شرکتهای بزرگ نیز به دلیل فشارهای اجتماعی و محیطزیستی، بهطور فزایندهای به استفاده از این نوع پلاستیکها در محصولات خود روی آوردهاند.
نتیجهگیری
پلاستیکهای زیستتخریبپذیر به عنوان یکی از راهکارهای نوین برای کاهش آلودگی پلاستیکی و حفظ محیطزیست مطرح شدهاند. این پلاستیکها با کاهش زمان تجزیه، کاهش وابستگی به منابع فسیلی و حفظ تنوع زیستی، نقش مهمی در مسیر پایداری ایفا میکنند. با این حال، چالشهایی نظیر هزینه تولید بالا، محدودیت در کاربرد، و مشکلات مربوط به بازیافت همچنان وجود دارند که نیازمند تحقیقات و نوآوریهای بیشتر هستند. با توجه به پیشرفتهای علمی و تکنولوژیک، آینده پلاستیکهای زیستتخریبپذیر بسیار امیدوارکننده است و میتواند به کاهش قابل توجهی در آلودگی پلاستیکی کمک کند.
استفاده از پلاستیکهای زیستتخریبپذیر تنها یک گام در مسیر رسیدن به یک اقتصاد دایرهای و پایدارتر است. با تغییرات کوچک در عادات مصرفی و انتخاب محصولات سازگار با محیطزیست، هر یک از ما میتوانیم نقش خود را در حفظ زمین برای نسلهای آینده ایفا کنیم.